1.    Disturbed sleep

It is an age when the world races ahead of the hands of the clock. We have lost peace of life by racing behind expectations, dreams and some more ambitions. Every person is striving towards earning as much money as he can and build as many facilities as he can. In all this, we are, somewhere, losing out the core of human life, viz. mental and physical wellness. Having a good night’s sleep and waking up to a fresh new day, with no tensions and no deadlines to follow nor answerable to anybody. Can we find such lucky people anymore? Even small kids are bereft of such a luck, while they keep pacing from six am to 10 pm behind school, tuition classes, and projects and seem to have the free spirited happiness of life.

www.drsonalisarnobat.com

In this fast paced life, loss of sleep or insomnia looks to be alarmingly common. Apart from complete loss of sleep, there are other sleep disorders like not having a deep slumber, frequent awakening due to dreams, falling asleep only to wake up a while later and then unable to sleep again, a mind that does not go quiet even when asleep or the brain continuing to function even while asleep.

Reasons and symptoms: mental stress is the key reason for loss of sleep. The mind faces stress due to worries, exertion or some kind of pressure. When a person keeps unexpressed feelings of anger and bitterness, he is unable to sleep. Constipation, indigestion, over eating at night and excessive amounts of tea, coffee, alcohol consumption or smoking, improper diet can also cause disturbed sleep. Many times, just the thought about whether I shall get a good night’s sleep is enough to lose sleep.

Such people find changes in the time and duration of sleep. Small children wake up from sleep feeling afraid, some wet the bed. The adults face problems like irritation, loss of memory, lack of concentration, feeling sleepy in the day, frequent mouth ulcers, loss of taste, etc. His behavior differs because of a disturbed sleep.

www.drsonalisarnobat.com

Treatment: A proper change in the lifestyle is the only cure for sleep disorders. God has definitely bestowed the ability to identify one’s own mistakes and the means to rectify them. If one is unable to find answers all by himself, the he must consult a professional.

When the body faces deficiency of Vitamin B1 or Thiamine, he is unable to get a good sleep or mental peace. One must consume whole grain flour, dry fruits, pulses, etc.

Homeopathy has cured several kinds of queer sleep disorders. Suchitra also faced a disturbed sleep problem. She had educated herself under difficult circumstances, gone on to help her husband in his business and had now attained some status in society. However, she could never get a good sleep. She suffered from body ache. Any kind of soft mattress would appear hard to her. She could somehow fall asleep late in the night as she folded herself into a small round. Her mind, however, keep blabbering all the while.

This brain working is a strange phenomenon. This results in the person in perennial stress. Suchitra’s case had a perfect medicine in Homeopathy and now she sleeps like a baby!

The mind is kept calm with meditation, spirituality, interacting with friends, entertainment and reading. It calms down and falls asleep. It is advisable to forget and forgive one’s own and others mistakes. One must forget all bitterness and strive for a long lasting peaceful mind.
copyright@dr sonali sarnobat

1. Mouth ulcers

When the fine threads  on the tongue disappear and it turns red and shines, it is said to be Mouth Ulcers. It can affect people of any age.

Reasons for Mouth Ulcers-

1. When Vitamins like Niacin, Riboflavin ( or B Complex) and Vitamin E are deficient in the body, it causes mouth ulcers.
2. Mouth ulcers can be caused due to dehydration, ie. when the levels of water in the body drops.. It can happen due to dysentery, vomiting, exertion, etc. when the oxidative stress in the body increases and ulcers start appearing in the mouth
3. Mouth ulcers are seen in the skin disease Psoriasis
4. Over consumption of supari, tobacco or tea.
5. Due to diabetes
6. White patches appear on the tongue due to a fungus called candidiasis. 
7. It is one of the important symptoms in anemia.

Many times, the inner lining of the mouth develops red patches while the middle develops a yellow one. This is called Apthus ulcer. This can be controlled by increasing intake of Vitamin B Complex in the diet or with medicines. However, if the patient has the habit of chewing tobacco or Gutkha, it results in Sub Mucous Fibrosis or the onset of cancer. A white patch appears and the outer layer of the inner lining in the mouth disappears. If left untreated, it can result in the cancer developing faster.

Treatment-

Naturopathy-  One must include red vegetables, beet, dates, jaggery and hand polished rice. Consuming the seeds of Subza or sweet basil seeds soaked overnight, mixed with water or milk reduces the oxidative stress of the body and thereby the heat.

Homeopathy-  One can say that Homeopathy has a medicine for every symptom. It even has a medicines when infants develop mouth ulcers due to sucking the nipple of a milk feeding bottle.

When a patient who chews tobacco or consumes gutkha  shows signs of Sub Mucous fibrosis, there is a useful medicine called Capsicum. If a patient develops red marks due to biting the teeth and experiences frequent thirst, then a medicine called Merc sol can be administered. There is a separate medicine if only the tip of the tongue is reddish. Frequent boils on the tongue, indigestion, acidity, weakness has a medicine from the carbon group.

When there are white boils at the base of the tongue with painful scars, then a medicine called Thuja can be given. When there is a muddy layer at the base of the tongue and a sour or soapy taste in the mouth, then a medicine called Calcarea sulph can be given. Excessive saliva and bad breath need a medicine called merc sol which reduces bad breath. However, one cannot administer medicines only based on symptoms alone which results in temporary relief. This must be combined with the person’s details, the nature and severity of symptoms, his history and then decide on the course of medicines to him. Otherwise only a particular symptom is cured and some other problem is created. This is the very reason Homeopathic treatment must be administered by an expert.

1.    Screen Addiction (one touch syndrome)

Up until a decade ago, owning a Nokia 1100 was considered luxury. Technolgical advances in the past decade have happened at maddening speeds. A new model and a new app is released almost every day.

Add to it the chaos created by Whatsapp and Facebook and you have a generation gone crazy for it. Even the strongest of people have fallen prey to its lure. 2G, 3 G and now 4G have not only increased internet speed, but also of our expectations. Everything is available at the touch of a finger, online shopping, online booking, online friendship, etc. and the list is endless. This has made things easy but the youth has been trapped in Obsessive Compulsive Disorder (OCD)

Aditya (name changed), aged 15 only, expert in handling smartphone, tablet PC, studies in standard 9^th. He excelled in studies but currently obsessed with facebook, games and whatsapp. This left him with no time for outdoor games or even to speak to family members. He was in close contact with the world out there but was detached from his own family and its affection. Slowly, this obsession turned to addiction. Right up to he slept and then again as he woke up, he needed to check his phone. At other times also, he exhibited impatience and irritability. He put his foot down for he wanted and refused to do something if he did not wish to do it.

Later, he began checking his school bag repeatedly, check the time, arrange his T-Shirt, pull his trousers up, and frequently visit the loo and many such complaints started over time. His body appeared to be in high alert at all times.

www.drsonalisarnobat.com  09916106896, 09964946918

Why does this happen?

When the brain gets the message to stay alert at all times, the body remains in a state of adrenaline surge. The brain cannot refresh itself. Hence, the body and the brain get tired faster. Signals reach the brain faster and so is its response to the body. After a while, the nervous system goes into chaos. This causes obsessive compulsive movements of the body. When certain parts of the brain and key functions of the body stay in perpetual stress, it can prove harmful.

What can be done?

Limit the use of mobile phones to making and receiving calls. Allocate only an hour per day to recreational tasks like facebook and whatsapp. Outdoor games, real reading (not internet or mobile content), talking to family members, listening to music can also be indulged into. At certain ages, academic study should be the key function of a person. The adults also must adhere to this discipline.

Treatment:

Homeopathy has excellent medicines for OCD. Lycopodium, Nuxvomica, Sulphur are some examples of the same

share with the name

DR SONALI SARNOBAT

1. Infertility

Every living being yearns to produce his progeny. In case of humans, this feeling is stronger among women. However, not everything that a human being wishes, is fulfilled. 5 out of 100 couples face infertility problems. The main problem is that of the complications arising out of social, familial and religious customs and traditions. King Dashratha also conducted a Putrakameshti yagnya  to beget a child. The desire to bear children results in the cases like the Manvat killings. A childless couple, especially the women, faces a lot of ridicule in society. Hence, infertility has utmost importance in human life. She gets an inferiority complex. Before blaming such women, it is necessary to understand the process of conception and the scientific perspective behind it.

It takes three important factors for child bearing: Conception of the egg and the sperm, impregnation of the embryo into the uterus and its nurture for 9 months in the uterus and then delivery of a fully developed baby. Any obstacle or ailment developed in this process results in the inability to conceive. Around 5 to 10 % of the couples face this problem. Normally, a couple has to try for a few months to conceive and most succeed in about a year. If you don’t conceive even after trying for a year, then you need to consult a doctor for check- up.

It is important that both the husband and the wife desirous of having a baby, undergo check-up. It is applicable when trying for the first baby or even when they have one baby and are trying for another one. This is because over time, there can be physical changes due to age, circumstances and ailments, etc. The reproductive organs and the system itself may undergo changes. Hence, it is important that both of them are present for the tests.

Reasons for infertility-

Male factors:

1. Lack of sperms altogether
2. Less quantity of sperms
3. Low motility of sperms
4. Dead sperms
5. Impotency or physiological defects

www.drsonalisarnobat.com

Female factors:

1. No egg formation
2. Irregular egg formation ( PCOD)
3. Lack of information about intercourse
4. Inflammation of vaginal tract or uterine opening.
5. Under-developed uterus or total absence of uterus
6. Inflammation of uterus (T.B., Fibroids, Cysts)
7. Blocked Fallopian tubes
8. Hormonal imbalance
9. Unknown cause, which means infertility for no obvious reasons

It is important that the male also undergoes tests to determine the cause of infertility. Even today, it is the woman who is held responsible for the inability to conceive. These tests enable the doctors to completely assess the reproductive capacity of the couple. 

Tests for males:

1. Sperm test (Semen analysis)
2. Blood test, especially for Sexually Transmitted Diseases.

Tests for females:

1. Follicular study: Sonography for ovarian follicle monitoring or test to determine formation of eggs
2. Fallopian Tube test: Laparoscopy, Hysteroscopy- a test done with the help of a Laparoscope through the stomach or the vagina

Hysterosalpingography- An X-Ray that is taken by inserting specific Dyes in the uterus. This enables determine blockages, if any, in the Uetrus and the Fallopian tubes

3. It is also determined if the Uterine lining is well developed and whether the blood vessels are functioning properly

1. Hormonal Assay helps determine hormonal balance
2. Other specific tests- Immunological tests

All these tests help determine the problem. However, all these tests cannot be done at the same time but on certain days of the menstrual cycle only. In case of about 5% of the couples, they fail to conceive even though all the tests are normal. 

Infertility can be a result of physical defects, weakness or erectile dysfunction. In certain diseases, the body becomes weak. Diseases like syphilis,gonorrhea(parama,garami in local language) Inflammation of Fallopian tubes, Anemia, incapacity of reproductive organs, defects in ovaries or obesity can result in infertility. Mental stress, mental weakness, fear, worry are also some other reasons for the same. 

Treatment for infertility begins after proper diagnosis of the reasons for infertility. Some couples fail to conceive even after Laparoscopy, IUI (Intra Uterine Insemination) or even Test Tube Baby (IVF). Conception does not occur even though there is some minor defect in both of them. Homeopathy is a boon for such couples.  We can quote numerous examples of couples who have availed Homeopathic treatment for infertility and have successfully conceived. These include those with Female problems, Male problems, frequent miscarriages, with a single tube functional, hormonal imbalance, with Bicornuate Uterus ( Split uterus) or even those with no known defects who have successfully conceived a baby.

Homeopathic Treatment-

Treatment can be planned depending on the reason of infertility and as per their individual physiology. Here are some examples. 

1. Viburnum opulus- Inflammation of the uterus, miscarriage within 15 days of conception, extreme weakness
2. Conium- Accumulation of underdeveloped follicles in the ovaries, whitish sticky discharge, pain on both sides of the uterus, pain in the breasts before and during menstruation and giddiness.
3. Plumbum met- irregular menstruation, delayed and with less flow; lack of hormones required for conception
4. Mandragora- For infertility due to no known cause
5. Agnuscactus- For male problems
6. Sabal serrulata- For development of healthy sperms

Biochemic- 

Natrum phos 6X

Homeopathy is a proven medical science which cannot be implemented just by listening or reading something. It requires a trained doctor to administer medicines for desired results. This treatment has enabled even couples who have reached their forties to conceive. Even couples who have been married for 10 to 15 years have benefited. 

www.drsonalisarnobat.com

www.kedarclinic.com

Naturopathy

1. Bark of the peepal tree- When there is no obvious defect in a woman, then the juice of tender roots of the peepal tree is very beneficial. Dry the roots in shadow and powder them. Mix 20 grams of this powder in ¾ of a cup of milk and consume for 3 nights. Start this therapy from the fifth day of the menstrual cycle. 
2. Jamum leaves- A decoction of the Jamun leaves is beneficial when there is a defect in the ovaries. Boil 20 grams of the leaves in ¼ 

liter of water. Mix with 2 spoons of honey or 200 ml butter milk and consume. 

3. Wintercherry- This plant is beneficial in treating infertility. Mix 6 grams of this powder in a cup of milk and consume for 5 to 6 days after menstruation. 

Supplements- Some women fail to conceive due to lack of Vitamin‘C’ , ‘E’ and Zinc. These women must consume 1000 mgs of Vitamin C, 400 mgs of Vitamin E and 30 mgs of Zinc.

Yoga:

In order to increase the efficiency of the reproductive organs, one can try Sarvangasan, Matsyasan, Ardhamatsyendrasan, Paschimottanasan, Shalabhasan etc. 

A proper balanced diet and a vibrant desire to live well coupled with adequate rest and Homeopathic treatment can enable to overcome infertility.

वंध्यत्व

प्रत्येक सजीव प्राण्यामध्ये आपली संतती निर्माण करावी ही इच्छा उपजतच असते. मनुष्यप्राण्यामध्ये नैसर्गिकरित्याच स्त्रियांमध्ये ही इच्छा जास्त प्रबल असते. परंतु मानवाच्या सर्वच इच्छा पूर्ण होतात असे नाही. निसर्गाचा नियमच आहे. 100 लग्नांमध्ये 5 जोडप्यांच्या वाट्याला वंध्यत्व येते. मुख्य प्रश्‍न आहे तो वंध्यत्वामुळे येणार्‍या सामाजिक कौटुंबिक, धार्मिक रूढींच्या समस्येचा! मूल होण्यासाठी राजा दशरथानेसुध्दा पुत्रकामेष्टी जज्ञ केला होतो. मुलांसाठी मानवतसारखे हत्याकांड होते. मूल न होणार्‍या जोडप्याची विशेषतः स्त्रीची समाजात फार अवहेलना होते. म्हणूनच वंध्यत्व या विषयाला अनन्यसाधारण महत्व आहे. त्यामुळे त्या स्त्रीस दोषी ठरवण्याआधी गर्भाची निर्मिती कशी होते आणि त्यामागे शास्त्रीय दृष्टीकोन काय आहे हे पाहणे महत्वाचे!

गर्भ निर्मितीसाठी प्रमुख्याने तीन गोष्टी लागतात. पुरूष बीज व स्त्री बीज यांच्या संयोगाने गर्भ निर्माण होणे, गर्भ गर्भाशयात रूजणे व नऊ महिन्यापर्यंत पोसला जाऊन वाढणे, नंतर पूर्ण वाढीचे बाळ जन्माला येणे, या नैसर्गिक क्रियेमध्ये कोठेतरी अडथळा अथवा विकार उत्पन्न झाल्यास गर्भधारण होत नाही. सर्वसाधारण 5 ते 10 टक्के जोडप्यांमध्ये ही समस्या असते. बहुतेक जोडप्यांना मूल होण्यासाठी काही महिने प्रयत्न करावे लागतात. साधारणतः एक वर्षात बहुतांश जोडप्यांना यश येते म्हणून एक वर्ष वाट पाहून एक वर्षाच्या प्रयत्नानंतरसुध्दा दिवस राहिले नाहीत तर तज्ज्ञ डॉक्टरांच्या तपासणी व सल्ल्याची गरज आहे, असे समजण्यास हरकत नाही.

मूल हवे असणार्‍या पती पत्नी दोघांचीही वैद्यकीय तपासणी होणे आवश्यक असते. पव्रथमतः मूल होत नसेल किंवा पहिले मूल असून नंतर मूल होत नसेल तरीही सर्व तपासण्या करून घेणे सोयीस्कर असते. कारण काळ, परिस्थिती, विकार व्याधींमुळे दोघांमध्येही बदल होऊ शकतात. जननेंद्रियांमध्ये, जननक्षमतेंमधेसुध्दा बदल होऊ शकतो. म्हणून तपासणी वेळी पती पत्नी दोघांनीही उपस्थित असणे आवश्यक असते.

वंधत्वाची कारणे

पुरूषांमधील विकार- 

1. पुरूषबीजांचा पूर्ण अभाव

2. पुरूषबीजाचे प्रमाण कमी असणे

3. पुरूषबीजाची मंद हालचाल

4. नपुसंकत्व किंवा रचनात्मक दोष असणे

स्त्री विकार-

1. स्त्री बीज तयारच न होणे

2. स्त्री बीज अनियमित तयार होणे (पीसीओडी)

3. स्त्री पुरूष संबंधाबाबात अज्ञान

4. योनी मार्गाची सूज, गर्भाशय मुखाची सूज

5. गर्भाशयाची वाढ अपूर्ण असणे. (गर्भाशय जन्मजातच नसणे.)

6. गर्भाशयातील सूज (टी. बी., फायब्रॉईड, गाठी असणे.)

7. गर्भनलिका बंद असणे.

8. हार्मोन असंतुलन

9. अनाकलनीय वंध्यत्व. अर्थात सगळे काही नॉर्मल असूनही मूल न होणे.

ज्या जोडप्याला मूल होत नाही त्या दोघांच्याही वैद्यकीय तपासण्या करताना पुरूषाची तपासणी करून घेणेसुध्दा जरूरीचे असते. अजूनही आपल्या समाजात फक्त स्त्रीवर वंध्यत्व लादले जाते. फक्त तिलाच दोषी ठरवले जाते. या तपासण्या करण्यामागे डॉक्टरांचा हेतू त्या जोडप्याच्या जननक्षमतेचे पूर्ण मूल्यांकन करणे हा असतो.

पुरूषांसाठी

1. पुरूष वीर्य तपासणी (सिमेन अ‍ॅनालायसिस)

2. रक्ततपासणी, विशेषतः गुप्तरोगासाठी

स्त्रीसाठी

1. बीजनिर्मिती पडताळणी- सोनोग्राफी ओव्हेरियन फॉलिकल मॉनिटरिंग- अर्थात स्त्रीबीज वाढीसंंबंधी तपासणी

2. फॅलोपियन ट्युब परीक्षा (बीजवाहक नलिका)- लॅप्रोस्कोपी/ हिस्टरोस्कोपी- दुर्बिणीच्या सहाय्याने पोटातून किंवा गर्भाशयातून विशेष तपासणी करणे.

हिस्टेरोसाल्फिगोग्राफी- विशिष्ट रंग औषधे गर्भाशात सोडून काढलेला एक्स-रे. यावरून गभार्पशातील व बीजवाहक नलिका यातील दोष व अडथळे समजून येतात.

3. गर्भाशयातील अंतर्त्वचेचा पोत व रक्तवाहिन्या सक्षम आहेत का नाहीत हे पाहिले जाते.

4. संप्रेरकाचा समतोल आहे किंवा नाही हे ‘हार्मोनल अ‍ॅसे‘ वरून समजते.

5. इतर काही विशिष्ट तपासणी (इम्युनोेलॉजिकल टेस्टस्)

या सर्व तपासण्या केल्यावर दोष कळून येतो. परंतु या सर्व तपासण्या एकाच वेळी करता येत नाहीत. त्या विशिष्ट वेळीच कराव्या लागतात. 5 टक्के जोडप्यांमध्ये सगळ्या टेस्टस् नॉर्मल असूनही त्यांना मूल होत नाही. याला अनाकलनीय वंध्यत्व म्हणतात.

शारीरिक दोष, शारीरिक कमजोरी, इंद्रियांच्या कार्यातील न्यूनता या कारणांमुळे वंध्यत्व येऊ शकते. काही विशिष्ट आजारांमुळे शरीर कमजोर बनते. परमा, गरमी, बीजवाहक नलिका दाह, पंडुरोग, मुलाला जन्म देणार्‍या इंद्रयांची क्षमता कमी झाल्यामुळे, बीजग्रंथीचे कार्य बिघडल्यामुळे, लठ्ठपणामुळे वंध्यत्व येऊ शकते. भावनिक ताणतणाव, दडपण, मानसिक दुर्बलता, भीती काळजी ही कारणे वंध्यत्वाला आमंत्रण ठरतात.

होमिओपॅथीक उपचार- स्त्री पुरूषांच्या वंध्यत्वकारणानुसार तसेच प्रकृतीमानानुसार उपचार करता येतात. वानगीदाखल काही उदाहरणे देता येतील.

1. व्हिबर्नम ओप्यलस- गर्भाशयाचा दाह, गर्भधारणा झाल्यावर पहिल्या पंधरा दिवसातच गर्भपात होणे, अतिशय अशक्तपणा.

2. कोनियम- स्त्रीबीजकोषामध्ये अर्धवट वाढीची बीजे साटठून राहणे, पांढरा, चिकट प्रदर, गर्भाशयाच्या दोन्ही बाजूला दुखणे, मासिक पाळभच्या आधी व पाळीच्या वेळी स्तनामध्ये दुखणे, चक्कर येणे.

3. प्लंबम मेट- मासिक पळी अतिशय अनियमित, उशिरा येणे, स्राव अत्यंत कमी असणे, गर्भधारणा होण्यासाठी आवश्यक हार्मोन्सची कमतरता.

4. मँड्रागोरा- कोणत्याही प्रकारचा दोष नसताना येणारे अनाकलनीय वंध्यत्व.

5. अ‍ॅग्नसकॅस्टर्स- पुरूषांमधील दोषासाठी

6. सबल सेरूलाटा- शुक्रजंतूच्या बलवर्धनासाठी उपयुक्त.

होमिओपॅथी हे एक अनुभवसिध्द वैद्यकशास्त्र आहे. याची उपयोग फक्त वाचून ऐकून करता येण्यासारखा नाही. त्यासाठी अनुभवी- तज्ज्ञांची मदत घ्याचवीच लागते. तरच अपेक्षित परिणाम साधता येतात. या उपचारांनी अगदी चाळीशी जवळ आलेल्या जोडप्यांनाही अपत्यप्राप्ती झालेली आहे. लग्न होऊन 15-20 वर्षे होऊनही निराश दांपत्यांना खचितच गुण येऊ शकतो.

निसर्गोपचार

1. वडाची मुळे- जेव्हा एखाद्या स्त्रीमध्ये कुठलाही जन्मजात दोष नसतो तेव्हा वडाच्या कोवळ्या मुळांचा उपचार उपयुक्त असतो. मुळे सावलीत वाळवून पूड करावी. 20 ग्रॅम पूड पाऊण कप दुधातून रोज रात्री असे तीन रात्री हे मिश्रण घ्यावे. हा उपचार मासिक पाळीच्या पाचव्या दिवसापासून करावा. दर महिन्याला हा उपचारा करावा.

2. जांभळाची पाने- स्त्रीबीज ग्रंथीमध्ये दोष असेल तर जांभळाच्या पानाचा काढा गुणकारी आहे. 20 ग्रॅम ताजी पाने पाव लिटर पाण्यात उकळावीत. आटवून दोन चमचे मध किंवा 200 मिली ताक मिसळून हा काढा प्यावा.

3. विंटरचेरी- वंध्यत्वावर ही वनस्पती गुणकारी आहे. 6 ग्रॅम पूड कपभर दूधातून मासि पाळीनंतर पाच ते सहा दिवस रात्री प्यावे.

योगासने- प्रजनन अवयवांचे कार्य चांगल्या पध्दतीने होण्यासाठी सर्वांगासन, मत्स्यासन, अर्धमत्स्येंद्रियासन, पश्‍चिमोत्तासन, शलभासन ही आसने उपयोगी पडतात.

उत्तम आहार, उत्तम विहार, स्वच्छतेची सवय माफक विश्रांती व उत्साहपूर्ण जीवन जगण्याची इच्छा, होमिओपॅथीक उपचार या उपायांनी वंध्यत्वावर मात करता येते.

जननकोषदाह

 (झशर्श्रींळल ळपषश्रराारीेीूं ऊळीशरडएड- झखऊ)

गर्भाशय, उजवी व डावी बीजवाहक नलिका, आजूबाजूला असणारे बीजकोष, योनीमार्ग अशा समूहाला जननकोष म्हणता येते आणि या भागांच्या दाहाला जननकोषदाह असे एकत्रित संबोधता येते.

कारणे

1. गर्भपात झाल्यामुळे, गर्भाशय मुख रूंद झाल्यामुळे जंतूसंसर्ग होतो.

2. प्रसूतीपश्‍चात अस्वच्छतेमुळे किंवा चिमटा वगैरेंनी प्रसूती केल्यानंतर जंतूसंसर्ग होऊन दाह होतो.

3. गर्भनिरोधकाच्या वापरामुळे दाह होतो.

4. हार्मोन्सच्या उतारचढावामुळे बीजकोषात पाण्याच्या किंवा रक्ताच्या गाठी तयार होऊन दाह होऊ शकतो.

5. गर्भाशयात गाठी होणे, कर्करोग होणे, जननकोषाचा क्षण इ. कारणास्तव दाह होऊ शकतो.

6. गर्भाशय भ्रंश अर्थात अंग बाहेर पडणे हेसुध्दा क्वचित कारण ठरू शकते.

लक्षणे

कारणापरत्वे लक्षणे आढळून येतात. साधारण ताप येणे, डोकेदुखी, अशक्तपणा, भूक मंदावणे, कंबर व ओटीपोटात दुखणे ही सामान्य लक्षणे आढळून येतातच, शिवाय क्वचित खाज, कंड पडणे, पोटात एकसारखी कळ येणे, डाव्या किंवा उजव्या बाजूला दुखणे, पाय मांड्या भरून येणे, अंगावर पांढरे जाणे, मासिक पाळीच्या तक्रारी जाणवणे अशी विशिष्ट लक्षणेही दिसून येतात. अंगावर रक्तस्राव खूप प्रमाणात जाऊन अ‍ॅनेमिया होऊ शकतो. मलावरोध, मळमळ, उलट्या होणे अशी लक्षणेही जाणवू शकतात. अशा स्त्रीला वारंवार गर्भपाताला सामोरे जावे लागते. क्वचित वंध्यतवही येते.

निदान

प्राथमिक निदान हे फक्त लक्षणे व शारीरिक तपासणी यावरून होतेच. परंतु ठोस निदान होण्यासाठी सोनोग्राफी, पेशींची उतीसमूहाची तपासणी आवश्यक असते.

रक्त व लघवीची जोडतपासणी निदान पक्के करण्यासाठी करणे आवश्यक ठरते.

उपचार-

होमिओपॅथी- उपचारांमध्ये सर्वच ’पॅथी’ ची मदत घ्यावी लागते. परंतु परिपूर्ण शास्त्र फक्त होमिओपॅथीच आहे. कारण विकाराची कारणमीमांसा, लक्षणमीमांसा, व्यक्ती पडताळणी झाल्याशिवाय उपचार करता येत नाहीत. आणि थातूनमातूर उपचाराला जागाच राहत नाही. व्यक्तीविशिष्ट औषधे दिल्यामुळे व्यक्तीला पूर्णतः विकारमुक्त होता येतउ. दुष्परिणामांना वावच राहत नाही असो. 

1. युस्टीलॅगो- बीकोषदाहावर उपयुक्त विशेषतः डाव्या ओव्हरीमध्ये रक्त गाठ किंवा पाण्याची गाठ तयार होते. ओटीपोटाच्या डाव्या बाजूला असह्य वेदना होतात. पाळीच्या वेळेस खूप अंगावर जाते. महिनोन्महिने स्राव होतो. जरा हालचाल झाली तरी स्राव होतो. अगदी गर्भाशय काढण्याची शस्त्रक्रिया करून घेण्याचा सल्ला दिला असला तरी या औषधाने त्रास पूर्ण कमी होतो.

2. लॅक कॅनीनम- उजव्या बीजकोषाचा दाह, ओटीपोटात भयंकर वेदना, अक्षरशः कापल्यासारख्या वेदना, घट्ट गाठीसारखा स्राव, मासिक पाळीच्या तक्रारी श्‍वेतप्रदर, दाह अशा तक्रारीवर उपयुक्त.

3 कार्बो अ‍ॅनिमॅलीस- मासिक पाळी जवळजवळ पंधरापंधरा दिवसांनीय येेते परंतु स्राव जास्त असत नाही. अतिशय अशक्तपणा, ओलण्याचीही शक्ती राहत नाही. विशिष्ट कर्करोगावर उपयुक्त पिवळट पांढरा स्राव. अंगातले त्राण गेल्यासारखे वाटणे अशा लक्षणांवर उपयुक्त.

शस्त्रक्रिया- हा विकार प्रजननक्षम वयात होणाराच आहे. तरीही काही वेळा काही विकारांवर फक्त औषधोपचाराने गुण येणारा नसतो. त्यावेळी शस्त्रक्रियेचा अवलंब करावाच लागतो. त्यावेळी मात्र वेळ हव श्रम वाया न घालवता शस्त्रक्रियेला सामोरे जाणेच श्रेयस्कर ठरते.

गर्भपात

गर्भधारणेपासून प्रसूतीपर्यत गरोदरनपणाचा काळ हा नऊ महिने सात दिवस किंवा 36 ते 38 आठवड्यांचा असतो. त्याआधी म्हणजे सात महिन्यांच्या आत किंवा 28 आठवड्यांच्या आत जर गर्भ गर्भाशयातून बाहेर पडला तर त्याला गर्भपात म्हटले जाते. पहिल्या 12 आठवड्यातच याचा धोका व प्रमाण जास्त असते. काही रूग्धामध्ये वारंवार असा प्रकार घडल्याने वंध्यत्व येऊ शकते.

लक्षणे- प्रसूतीसदृश वेदना व रक्तस्राव होऊन गर्भ गर्भाशयातून बाहेर पउतो. कंबर व ओटीपोटात असह्य वेदना होतात. थोड्याथोड्या प्रमाणात रक्तस्राव चालू होऊन मग वाढत जातो. क्वचित रूग्ण दगावण्याचीही शक्यता असते.

कारणे- 1. गर्भाशय रचनादोष किंवा रचनाव्यंग (दुभंगलेले किंवा दुतोंडी गर्भाशय)

2. हायपोथॉयराईडजम

3. प्रोजेस्टेरॉनची कमतरता

4. ह्यूमन गोनाडोट्रॉफिन (एचसीजी) हार्मोनची कमतरता

5. ’वारे’ पासून तयार होणार्‍या घटकांची व रक्तपुरवठ्याची कमतरता.

6. काही ठराविक औषधांच्या चुकीच्या वापरामुळे

7. शारीरिक व मानसिक धक्क्यामुळे

8. शारीरिक संबंधामुळे

9. काही विशिष्ट रोग, उच्च रक्तदाब, मूत्रपिंड निकामी होणे, मधुमेह, मानसिक आजार यामुळे

10. गर्भाशयात गाठी असल्यामुळे

11. गर्भामध्येच व्यंग किंवा न्यून असल्यामुळे गर्भपात होऊ शकतो.

निदान- रक्त, लघवी यांची सुसूत्र तपासणी, रक्तशर्करा, रक्तदाब तपासणी, रक्तगट (पती पत्नी दोहोंचाही), एचआव्ही, पांढरी कावीळ, परमा, सोनोग्राफी या सर्व तपासण्या आजच्या धकाधकीच्या व नाजूक काळामध्ये आवश्यकच ठरल्या आहूत.

उपचार- गर्भपाताचे कारण एकदा ानक्की झाले की संभाव्य असणारा गर्भपातसुध्दा थांबवता येऊ शकतो. परंतु थांबवता न आल्यास वैद्यकिय परिमाणात ही प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते. (मेडिकल टर्मिनेशन ऑफ प्रेग्नन्सी, एमटीपी) तसे न केल्यास रूग्ण दगावतो. हे शस्त्रक्रियेने किंवा नवीन आलेल्या औषधी गोळ्यांनीही साधता येते.

होमिओपॅथी-

1. सबीना- तिसर्‍या महिन्यात होणार्‍या गर्भपातावर उपयुक्त. अतिशय घट्ट, गाठीयुक्त रक्तस्राव, वेदनादायक हालचाल असह्य वेदना.

2. अकोनाईट- कमालीच्या भीतीमुळे होणार्‍या त्रासावर.

3. थायरॉईडिनम्- हायपोथाइरॉईडमुळे होणार्‍या गर्भपातावर उपयुक्त

4. ट्रिलीयम- होणारा गर्भपात थांबवण्यासाठी

5. फेरम मेट- अशक्त, बारीक रूग्णांसाठी उपयुक्त

6. अलेट्रिस फेरिनोसा- वारंवार गर्भपात होऊन वंध्यत्व आल्यास उपयोगी

7. डीएनए- कोणत्याही प्रकारच्या गर्भपातावर उपयुक्त. गर्भपात टाळण्यासाठी होत असलेला थांबवण्यासाठी तसेच वारंवार होणारी प्रक्रिया थांबवण्यासाठी अशी सर्वच प्रकारची औषधे होमिओपॅथीमध्ये उपलब्ध आहेत.

निसर्गोपचार- आवळा एक चमचा आवळयाचा रस व मध रोज सकाळी गर्भधारण झाल्यापासून घेतल्यास गर्भसंरक्षण होते. कोणत्याही प्रकारचा संसर्ग होत नाही शिवाय आवळ्यामुळे आहारातील लोहाचे पचन उत्तम प्रकारे होते.

करडई- करडईच्या पाल्याचा काढासुध्दा खूप गुणकारी आहे.

इतर शारीरिक विश्रांती, मानसिक सौक्ष्य, गरोदरपणी विशेषतः पहिल्या पाच महिन्यात फार आवश्यक असते. माफक व्यायाम, योग्य आहार, शांत दिनचर्या यांचा खचितच उपयोग होतो. पहिल्या तीन महिन्यात फोलिक अ‍ॅसिडच्या पाच मि. ग्रॅ च्या गोळ्या घेतल्याने बाळाच्या मेंदूचाही विका होतो. शिवाय गरोदरपणही व्यवस्थित सांभाळले जाते. पूर्ण गरोदरपणात वैद्यकिय सल्ल्याने पोषके घेणे आजच्या काळात अतिशय आवश्यक आहे.

ऋतुनिवृत्तीच्या समस्या

मेनोपॉज म्हणजे मासिक पाळी बंद होणे. साधारणपणे 40 ते 50 वयोगटामध्ये स्त्रियांची पाळी बंद होते. याचाच अर्थ स्त्रियांची प्रजननक्षमता संपते. वयाच्या बाराव्या तेराव्या वर्षापासून सुरू झालेले मासिक पाळीचे चक्र थांबते.

कारणे आणि लक्षणे- वयाच्या चाळीशीनंतर स्त्रियांच्या शरीरात काही विशिष्ट बदल घडून येतात. संपूर्ण अंतःस्रावी ग्रंथीच्या साखळीची लय बिघडते. विशेषतः जननग्रंथी, थॉयरॉईड ग्रंथी, पीयुषिका ग्रंथी यावर तयाचा जास्त परिणाम होतो.

काही स्त्रियांना रजोनिर्वत्तीच्या काळात फारसा त्रास जाणवत नाही. फक्त मासिक स्राव बंद होतो. पण बहुतेक स्त्रियांना अचानक घोम 2येणे, दडपण वाटणे छातीत धडधडणे अशी लक्षणे जाणवायला लागतात. इच्छा कमी होणे, उदासीनता वाढणे, डोके दुखणे किंवा बधीर होणे, भोवळ येणे, थकवा येणे अशा तक्रारी जाणवू लागतात.

स्त्रियांच्या शरीरात एस्ट्रोजेन नावाचे एक महत्वाचे हार्मोन असते. परंतु रजोनिवृत्तीच्या काळात बिजांडाकोषाची क्षमता कमी होते. तसेच एस्ट्रोजेनची पातळीसुध्दा कमी होऊ लागते. त्यामुळे स्त्रियांना वर सांगितलेल्या शारीरिक समस्या जाणवू लागतात. डिंब ग्रंथीच्या (र्जींरीू) कामात कुठल्याही कारणाने अडथळे आले तरी वरील लक्षणे स्त्रियांमध्ये जाणवतात. 

उपचार-

होमिओपॅथी- रजोनिवृत्तीचा हा काळ अनेक स्त्रियांमध्ये न्यूनगंड निर्माण करतो. आपले अस्तित्व संपले असा काहीसा विचार अशा स्त्रियांमध्ये दिसून येाते. परंतु ही तर खरी आयुष्याच्या सेकंड इनिंगची सुरूवात असते. स्वतःला जास्त त्रास करून न घेता येणारे आयुष्य स्वीकारत मस्त एन्जॉय करायचे असे मनाशी ठरवले तर खूपशा गोष्टी सुसह्य होतात. अशीच एक रूग्ण जिला मेनोपॉजच्या काळात कशाचाच इंटरेस्ट वाटेना. अगदी अचानक एकदम अलिप्तच वागणं झाले. आधीच बारी शिडशिडीत. त्यात खाण्यापिण्याचीही इच्छा राहिली नाही. चक्कर यायची, अंग एकदम गरम तर एकदम थंड असे प्रकार व्हायचे. कुणी समजुतीच्या गोष्टी सांगितल्या तर तिला काहीच पटायचं नाही. तर या स्त्रीला ’सेपिया’ नावाच्या औषधाचा फक्त एक डोस दिला अर्थात जास्त शक्तीचा! बरोबर एक महिन्यातच एकूण एक तक्रारी कमी झाल्या. 

लॅकेसीस- उदासिनता, चिडचीड, अतिशय बाष्कळ बडबड करणे, कपड्यांचासुध्दा स्पर्श सहन न होणे, अचानक अंग फुगल्यासारख होणे, काळपट रक्तस्रााव होणे, डोकेदुखी, चक्कर, मूळव्याध असे त्रास असल्यास उपयुक्त.

पल्सेटिला- अतिशय मवाळ रडवा स्वभाव, तहान अजिबात लागत नाही. क्षणात एक तक्रार तर दुसर्‍या क्षणाला दुसरेच काहीतरी होत असते. सतत मोकळ्या हवेत जावेसे वाटते. आपल्या तक्रारी कोणाला तरी सारख्याच सांगत बसावे असे वाटते.

प्लॉटिना- सतत दुसर्‍यांना नावं ठेवणे, कमी लेखणे, स्वतःचाच तोर मिरवणे, मानसिक त्रास व शारीरिक त्रास आलटून पालटून होत राहणे, अशा स्त्रियांना उपयुक्त.

अशी होमिओपॅथीमध्ये आश्‍चर्यकारक औषधे उपलब्ध आहेत. शिवाय कोणत्याही औषधांचा दुष्परिणाम नाही. परंतु तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने घेतल्याने अपेक्षित परिणात साधता येतो.

पुष्पौषधी- मानसिक व आत्मिक संतुलनासाठी वॉलनट, स्क्लिरँथस, इंपेशन्स, हॉर्नबिम, जेनशियन, लार्च अशी पुष्पौषधे वापरता येतात. आयुष्यातील बदलाला सामोरे जाण्यासाठी वॉलनट हे औषध फार उपयुक्त आहे.

नॅचरोपॅथी

बीट- कृत्रिम हार्मोन्स घेण्यापेक्षा बीटचा रस दररोज घेतल्याने कायमस्वरूपी उपयोग होतो. बिटचा पाऊण कप रस प्यावा.

गाजराच्या बिया- रजोनिवृत्तीच्या दडपणाच्या तक्रारींवर गाजराच्या बियांचा उपचार उपयुक्त ठरतो. गाईचे दूध एक पेला घेऊन त्यात एक चमचा गाजराच्या बिया घालाव्यात. दहा मिनिटे उकळावे. रोज असे दूध पिल्याने गुण येतो.

ज्येष्ठमध- ज्येष्ठमधात एस्ट्रोजेन हे हार्मोन असते. रोज एक लहान चमचा ज्येष्ठमधाची पूड खाल्ल्याने फायदा होतो.

जटामानसी- रोज 2 ग्रॅम जटामानसीची पूड खाल्ल्याने मन शांत राहते. आहार- एस्ट्रोजनच्या कमतरतेमुळे कॅल्शियमचे प्रमाण कमी होते. कॅल्शियम एकजीव होण्याठी ‘ड’ जीवनसत्व आवश्यक असते. म्हणून 1000 युनिटस् ड जीवनसत्व, 50 मि. ग्रॅ. मॅग्नेशियम व 1 ग्रॅम कॅल्शियम युक्त गोळ्या घ्याव्यात. 1 लिटर दुधातून 2 ग्रॅम कॅल्शियम मिळते. रजोनिवृत्तीमध्ये ‘ई’ जीवनसत्वांची परिपूर्ण आहार घ्यावा. कच्ची पण मोड आलेली कडधान्ये, सुका मेवा, प्रक्रिया न केलेले उत्तम प्रतीचे दूध, घरी तयार केलेले पनीर अवश्य खावे. प्रक्रियायुक्त कृत्रिम, कोंडाविरहित आहार टाळावा.

इतर उपया

रोजचे चालणे, पोहणे, योगासने, प्राणायाम यांचा अवलंब करावा. येणारे वृध्दत्व खुल्या मनाने स्वीकारून मानसिक, भावनिक ताणतणाव टाळावेत. पुरेशी झोप व विश्रांती घ्यावी